Afazi Yetersizlikleri

Genellikle bir inme veya kafa travması sonucunda aniden ortaya çıkan beynin dilden sorumlu alanların hasar görmesinden kaynaklanan edinilmiş bir dil bozukluğudur. Bu bozukluk dili ifade etmede ya da okuma ve yazmada kendini gösterebilir, okuma güçlüğüne sebebiyet verebilir. Afazi dil özelliklerinin beyinle olan bağlantısından kaynaklandığı için nörolojik bir rahatsızlık olarak görülür.(1)

Afazi hastalığı olan bireyler; 

1. Konuşma üretimi yapamaz, artikülator motor becerilerinde sıkıntı yaşarlar.
2. Seslettim bozuklukları tutarlı olmayabilir bir gün doğru olarak konuştuğu kelimeyi diğer gün yanlış söyleyebilir ya da hiç söyleyemez 
3. Sözcük uzunluğu artıkça sorun daha çok kendini gösterir 
4. Bazı harflerin yerlerini değiştirebilirler. Örneğin tavuk yerine davuk diyebilirler.
5. Daha çok kısa ifadeler kullanmaya çalışırlar. (2)

NEDENLERİ:

Beynin dilden sorumlu bölümün veya alanın hasar görmesidir. Bu hasar bazen inme bazen beynin yeterince oksijen alamaması ya da hayati önem taşıyan travmatik olaylar kaynaklık edebilir. Özellikle beynin sol kısmında meydana gelen kayıp ve deformasyonlardan kaynaklandığı tespit edilmiştir.

AFAZİ TİPLERİ

1. AKICI(VERNİKE) AFAZİ: Bu tür vakalar okuma ve duymada sorun yaşamazlar anlam güçlüğünde sorun yaşarlar. Karşılıklı konuşmada anlaşılması zor ya da farklı lokal sesler çıkartabilirler.(3)  Akıcı bir konuşma mevcut olmasına rağmen anlamlı üretim oldukça kısıtlı olabilir(3)
2. TUTUK AFAZİ: Anlamsal özellikleri bilmesine rağmen fikirlerini söyleme ve insanlarla iletişim kurma konusunda güçlük çekerler. Dilimin ucunda ama söyleyemiyorum tabiri bu hastalar için kullanılabilir(4)
3. GLOBAL AFAZİ: Afazi türünün en ağır olanıdır. Bunlar okuma ve konuşma güçlüğü çekerler. Okuma yazma becerilerini yitirebilirler, temel iletişim becerilerini kaybedebilirler.
4. PROGRESİF AFAZİ: Okuma yazma ve anlam becerilerini yavaşça kaybedebilirler. Bu tanıya sahip kişiler daha çok jest mimik gibi hareketlerle iletişim kurmaya çalışırlar. 

AFAZİ TEDAVİ YÖNTEMLERİ (SÜRECLERİ):

Tedavi şekli ve yöntemi çeşitli faktörlere göre değişiklik gösterebilir. Nörolojik bir tedavi tanı konulduktan sonra belirli kriterlere dayanarak iyileştirme sürecini başlanabilir. Tedavi kriteri yaşanan travmanın şiddetine, beyinde oluşan deformasyon büyüklüğüne, hastanın yaş durumunu, psikolojik özelliklerine ya da afazinin türüne göre farklılık gösterebilir. Hastanın genç yaşta olması süreci olumlu yönde etkileyen faktörlerdendir. Burada tanı konulduktan sonraki en önemli aşama dil konuşma Terapistinin uygulayacağı yöntem metot özelliğine bağlı olarak iyileştirme sürecinin başlanması olacaktır. İyileştirme süreci hastanın genel yapısal özelliklerine bağlı olarak değişecektir(4) Tedavide bazı ilaçlar kullanılmış olsa da en etkili yöntemin dil Terapisi olması öngörülmüştür. Bu bağlamda;

• Bol bol dil egzersizleri
• Basit cümlelerle iletişim
• Sosyal hayat içinde iletişim becerisi
• Kelimelerin doğru söyleyişine dikkat etmek
• Aileler ile eşgüdüm halinde olmak 

APRAKSİ

Bireyde meydana gelen anlama güçlüğü kas tonunda anormal değişikler biliş problemleri olmaksızın hareketlerin motor planlaması ve oluşması sürecinde yaşanan güçlükle karakterize eden motor bozukluğuna apraksi denir(5). Beyinden gelen dil yetimi için gerekli özellik sağlayan konuşma organların bir ya da bir kaç yapısal özelliğinde(dil çene dudak damak) hareket ettirme konusunda sorun yaşamasından kaynaklanmaktadır.

APRAKSİ TÜRLERİ

Edinilmiş Apraksi: Beynin konuşmaya dahil olan konuşma yeteneklerin bozulmasını içeren bölümlerinin hasar görmesidir. Felç, kafa travması tümör gibi. Bu dil bozukluğu afazi ve dizartiyle birlikte görülebilir bu durumda tanı süreci daha karmaşık bir hal alır. 

Oral Apraksi: Çocuğun sözlü olmayan hareketlere istemli kontrol sağlamada zorluk çekmesidir. Dil damak dudak hareketlerini doğru olarak yerine getirememe işlevi olarak nitelendirilebilir. Örneğin çocuğun dilini dışarı çıkartamaması, ağız lokal hareketlerini yapamaması gibi.

Çocukluk Apraksisi: Bu tür dil bozukluğunun tanısı tam olarak anlaşılamamaktadır. Doğumla birlikte ortaya çıktığı öngörülmektedir. Yapılan araştırmalarda nöron kaynaklı bir bozukluk olmadığı, genetik faktörlerin hastalıkla rol oynayabileceğini düşündürmektedir. Çocukluk apraksisi kızlara oranla daha çok erkek çocuklarda görülür.

Konuşma apraksisi septomları ;

• Kelimeleri doğru telaffuz edemezler ünlüler genellikle bozuktur
• Konuşmada tutarsızlıklar görülebilir örneğin bir gün doğru söylenen bir söz başka bir gün yanlış olarak söylenebilir
• Ton vurgu ritimde hatalar görülür. Zorlanmış olduğu kelimeyi tam olarak çıkaramaz yada değiştirebilir
• Dil gelişiminde gecikme 
• Sözcük uzadıkça hatalar artar 
• Sesleri ve heceleri koordine etmede sıkıntı yaşarlar(6)

APRAKSİ TEDAVİ YÖNTEMİ (TERAPİSİ)

Konuşma için gerekli kas hareketlerinin düzenli olarak yapılması önem teşkil eder. Terapist belli sorunsal özellikleri gözden geçirdikten sonra doğru egzersizler yaptırarak kas gelişimini geliştirebilir. Konuşma pratiği yaparken görsel işitsel ve dokunsal olarak geri bildirim alması gerekir örneğin Terapist dilsel belli hareketleri gösterip çocuğun kendisini takip etmesini aynı egzersizleri yapmasını isteyebilir. Yüz mimiklerini harekete geçiren bir Rehabilitasyon programı uygulanabilir.  Tekrarlar heceler görsellerden faydalanarak kas koordinasyon sisteminin gelişmesine olanak sağlayabilir. Ayna karşısında yapılan egzersizler çocuğun kendi hatalarını görmesine ve düzeltmesine olanak sağladığı için çok fayda sağlayacaktır. Aynı zamanda promt tekniğinde konuşma Terapisti çocuğun konuşma organlarına dokunsal uyaran vererek çocuğun tek tek hangi sesi çıkartması gerektiğini bu şekilde öğreniyor. Ses hece kelime ve cümle kurma aşamalarına sırasıyla geçiliyor. Bu süreçte ailenin etkisi çok önem teşkil etmekte, özveriyle hareket etmesi gerekmektedir. Terapist ile aile eşgüdümü sağlanarak aileye verilen brifinglerle süreci daha da hızlandırabilecektir.

Dil ve Konuşma Bozukluğu Eğitimini İncelemek İçin  Tıklayın 

 KAYNAKÇA

1. https://dilkom.anadolu.edu.tr/uniteler/afazi/, erişim tarihi 2022
2. Cerrahi,2022,afazi nedir, https://www.cerrahi.com.tr/afazi-nedir-afazi-tipleri-tedavisi
3. https://dilkom.anadolu.edu.tr/uniteler/afazi/, erişim tarihi 2022
4. Aleynatekin, 2022, apraksi, https://aleynatekin.com/apraksi/,erişim tarihi aralık 2022
5. Dilgem, 2021, konuşma apraksisi, https://www.dilgem.com.tr/tr/makaleler/konusma-apraksisi-ile-ilgili-kisaca-bilmeniz-gerekenler/
6. Konuşmaterapi,2015, apraksi nedir, https://www.konusmaterapi.com/apraksi-nedir.html/,erişim tarihi 2022