Konuşma engeli konuşmanın akışında, vurgusunda, tizliğinde ses birimlerinde anlam bilgisinin bozuk olması, konuşmanın anlaşılır şekilde olmaması, konuşmanın duyulmasında yetersiz kalınması, kelime dağarcığının ve gramer yapısının yetersiz olması, konuşmanın bireyin yaşına uygun olmaması, fiziksel yapısına uygun olmaması gibi geniş bir yelpazede ele alınabilir. Bu bağlamda dil ve konuşma bozukluğu olan kişiler konuşmada sorun yaşadığı alanla ilgili sağaltım yapılması gereklidir. Anlamlı bir konuşmanın olabilmesi için ses özellikleri için gerekli olan temel unsurları kendisinde barındırmış olması gerekir. Bunlar sağlam bir merkezi sinir sitemi, dil dudak çene yapısının uygun olması, işitsel sorunların olmaması gibi bazı temel etmenlerin işlevsel özelliklerini yerine getiriyor olması lazım. Aynı zamanda anatomik nedenler, fizyolojik nörolojik nedenler, psikolojik süreçler, gelişim evreleri, olumsuz çevresel etmenler konuşma engeline sebebiyet verebilmektedir
Tanı konulma sürecinde;
- Konuşmanın anlaşılır şekilde olmaması
- Sesin bozuk olması
- Ses vurguların bozuk olması
- Gramer yetersizliği
- Konuşmanın bireyin yaşını fiziksel biyolojik özelliğini barındırmaması etmenleri gözden geçirilmeli
Bireyin tanılama süreci net olarak anlaşıldıktan sonra çözüm önerileri geliştirilmeye başlanabilir. Bu öneriler sorunun ana kaynağına yönelik olarak geniş bir yelpazede incelemeye alınır. Gerekli dil Terapiler uygulanmaya başlanabilir.
Terapide atılacak belli başlı aşamalar şu şekilde sıralanabilir
1. Çocukla göz teması kurmak
2. Çocukta konuşma ihtiyacı yaratmak
3. Temel kelime dağarcığı oluşturmak
4. İletişimsel özelliklerin yaşa duruma birey yapısına uygun olarak belirleyip bu konuda çözüm önerisi geliştirmek
5. Bireyle gerekli etkinlikleri uygulamak
6. Ses taklitlerinden (hayvan sesleri, araç sesleri) faydalanmak
7. Dil yapısını oluşturan egzersizler uygulamak
GEÇİKMİŞ KONUŞMA BOZUKLUKLARI
Konuşma; gerekli olan iletişimin sağlanmasıdır. Gecikmiş konuşma ise çocuğun dilsel özelliklerinin gelişim gösteren zamanlarından daha geride ilerlemesi olarak nitelendirilebilir. Gelişim sırasında konuşma önem arz etmektedir çünkü konuşma iletişimi sağlar iletişimde öğrenmeyi, ilişki kurmayı ve duyguları anlatmayı yani kısacası gelişimin ana unsurlarını oluşturur(1). Peki ne zaman konuşma gecikmesinden endişe duymamız lazım? Neler konuşma gecikmesine sebebiyet verir? Bu kavramları açıklamaya çalışalım.
Bebekler ilk olarak konuşmayı duyularla göz temasıyla ve ağlamayla kurmaya çalışır. Onun için ağlama yada belli yaşlardaki göz kontağı önem arz etmektedir. ‘Piage’ nin kritik dönem olarak adlandırdığı ilk 6. ayda babıldama çağıldama evresini oluşturur ki bu evre evrensel özellikler taşımakta. Bu evrede bebek (baba dada bak bak) sesleri çıkartır. Birinci seneden itibaren basit olan ilk kelimeleri kullanmaya başlar. Bunlar telegrafik konuşma özelliği taşıyan ‘Baba gel’ ‘anne su’ ‘anne mama’ gibi konuşmalar şeklinde sesler çıkartmaya başlar. Bebekler 15 ile 18 ayları arasında artık ilk cümleleri kurabilme seviyesine gelmişlerdir. İki buçuk ile üç yaşlarında konuşmaların tam olarak oturması gerekir. Konuşma bozuklukları özellikleri biyolojik yapıya ve genetik özelliklerine bağlı olarak değişim gösterse de genel yaş aralığı olan kritik dönemler bu yaş aralığında oluşuyor diyebiliriz.
Doğum evresinden çocukluk evresine doğru tüm bu özelliklere uymayan bir gelişim evresi oluşmamışsa (babıldama, heceleme,cümle kurma) bu unsurları barındırmamışsa, göz kontağı kuramıyorsa donuk ifadeler beliriyorsa ve benzeri etmenlerde sıkıntı yaşıyorsa konuşma geriliğinden bahsedebiliriz.
Gecikmiş konuşmayı tetikleyen bazı etmenler
- En önemli etken nörogelişimsel bozukluktur
- Anatomik nedenler; dil damak yırtığı işitme sorunları gibi.
- Nörolojik sebepler; konuşma sorunları cerebral palsi gibi hastalıklar
- Psikolojik nedenler; travmalar, kekemelik sorunları gibi.
- Kritik dönemlerdeki gelişim süreçleri; gecikmiş dil, öğrenme güçlüğü gibi
- Çevresel olumsuz etmenler
- Zihinsel gerilik(2)
- Gecikmiş konuşmanın bazı belirtileri ise
- Sözcük dağarcıkları tam olarak gelişmemiştir
- Çevresindeki seslere duyarsız kalabilir
- İletişim kurmada isteksiz olup göz teması kurmayabilirler
- A sosyal yapıya sahip olabilirler
- Anlaşılmaz sesler çıkarabilirler
- İsteklerini mimik ve hareketleriyle göstermeye çalışırlar
- Dikkat süreleri dağınık öğrenme güçlüğü çekebilirler
GEÇİKMİŞ KONUŞMADA ETİYOLOJİ
Gecikmiş konuşma özelliği gösteren çocuklar değerlendirme sürecinde ilk başta aileleri tarafından çocuğun geçmişi sağlık öyküsü genel dil süreçleri detaylı bir şekilde ele alınır. Tanılama işleminin ardından çocuğun genel gelişimi değerlendirilir. Değerlendirmenin ardından uygun bulunan kurumlara yönlendirilip tedavi süreci başlamış olur.
Aile bireyleri ya da eğitmenler bu aşamada çocukla bağ kurmaya özen göstermeli, çocuk ses çıkaramıyor ya da mırıldanma yapabiliyorsa etkinliklerle çocuğun sevmiş olduğu oyuncaklarıyla sesi ya da ses taklitlerini özendirmeli (ineğin möö demesi ambulansın nani nani sesi çıkarması gibi) sözcüklerin ya da kelimenin doğru söylenmesi sağlanmalı. Örneğin çocuk ‘aba geliyor’ diyorsa ‘araba geliyor’ denmesi sağlanmalı. Çocuk cevap vermiyor tepki göstermiyor olsa dahi onunla konuşmaya devam ediniz, göz teması kurmaya çalışın. Hareketleriyle mimikleriyle bir şeyler istediğinde nesnenin varlığın ismini söylemesine gayret gösterin söylemezse nesnenin ya da varlığın doğru ismini söyleyerek kendisine veriniz. (Demek su istiyorsun gibi). Gramer hatalarını eleştirmeyin doğru model olmaya gayret gösterin ekran maruziyetinden uzak tutunuz. Tekerlemeler okuyup şarkı söyleyebilirsiniz.Dil ve konuşma terapisi sertifika eğitimi için sizlerde hemen şimdi eğitim danışmanlarımıza ulaşabilirsiniz.
KAYNAKÇA
- https://www.youtube.com/watch?v=44McT4S88f4 ( doç. dr. Bengi semerci çocuklarda konuşma gecikmesi ve nedenleri)
- https://eminedemirelaksoy.com/blog/cocukta-dil-gelisimi/